Τα παιδιά περιστοιχίζονται καθημερινά από πιθανούς κινδύνους, όμως όταν ένα συμβάν απειλεί ή βλάπτει την σωματική η συναισθηματική ακεραιότητα του ατόμου, τότε γίνεται τραυματική εμπειρία.
Παρακάτω θα δούμε τις τυπικές συναισθηματικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις των παιδιών στις καταστροφές φυσικές ή μη και τα τραυματικά γεγονότα. Οι πληροφορίες εστιάζουν στα παιδιά που έχουν εκτεθεί ή επηρεαστεί άμεσα από τέτοια γεγονότα, είναι όμως σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας ότι και τα παιδιά που εκτίθενται έμμεσα στο τραυματικό γεγονός μέσω της πληροφορίας από τηλεοράσεις και social media ή μέσα από συζητήσεις ενηλίκων, μπορεί να εμφανίσουν τα ίδια συμπτώματα και συμπεριφορές.
Αντιδράσεις παιδιών στο στρες του τραύματος
Μερικές συνηθισμένες αντιδράσεις των παιδιών περιλαμβάνουν:
Αποφυγή
Τα παιδιά μπορεί να επιχειρήσουν να αποφύγουν αναμνήσεις, δραστηριότητες, σκέψεις και συναισθήματα σχετιζόμενα με το τραυματικό γεγονός. Δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή σε σημάδια όπως:
- Απόσυρση από τους φίλους και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις
- Απώλεια μνήμης σχετικά με πληροφορίες από το τραυματικό γεγονός ή μπλοκάρισμα των αρνητικών λεπτομερειών που σχετίζονται με το γεγονός
-
Επίπεδο συναίσθημα ή συναισθηματικό «μούδιασμα», αναφερόμενοι στην δυσκολία έκφρασης διαφορετικών συναισθημάτων, ανάλογα με την εκάστοτε κατάσταση
Επαναβίωση
Τα παιδιά μπορεί να δείχνουν σημάδια επαναβίωσης όλου ή μέρους από το τραυματικό συμβάν ή να έχουν επαναλαμβανόμενες εικόνες και σκέψεις γύρω από το γεγονός.
- Επαναλαμβανόμενο παιχνίδι σχετικό με σκηνές από το τραυματικό συμβάν
- Το παιδί αντιδράει σαν το τραυματικό γεγονός να συμβαίνει ξανά στο παρόν
-
Συχνοί εφιάλτες σχετιζόμενοι με το γεγονός
-
Έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις στην υπενθύμιση του γεγονότος
Αυξημένη διέγερση
Τα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν έντονη διέγερση και αυξημένες αντιδράσεις στην υπενθύμιση των γεγονότων. Αναζητάμε σημάδια όπως:
- Αυξημένη ευαισθησία σε εικόνες, ήχους ή άλλα ερεθίσματα σχετικά με το συμβάν
- Νευρικότητα
-
Προβλήματα ύπνου
- Ευερεθιστότητα
- Δυσκολία στη συγκέντρωση
- Αυξημένο αίσθημα τρόμου
- Κλάμα
- Ανησυχία και άγχος για τα αγαπημένα πρόσωπα και το μέλλον
- Αλλαγές στην όρεξη
-
Αποδιοργανωμένη συμπεριφορά
Ηλικιακός οδηγός αντιδράσεων των παιδιών
Τα παιδιά εκφράζουν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις στο τραύμα με τρόπους που σχετίζονται με την δυνατότητα τους να κατανοήσουν και να εξάγουν συμπεράσματα από τα γεγονότα. Αυτή η ικανότητά τους εξαρτάται και από την αναπτυξιακή ηλικία στην οποία βρίσκονται. Παρακάτω θα δούμε κάποιες συναισθηματικές αντιδράσεις τις οποίες τις συναντάμε τυπικά σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες.
Νήπια 2-5 ετών
- Επαναλαμβανόμενο παιχνίδι ή συζητήσεις γύρω από το συμβάν
- Tantrums/ ξεσπάσματα θυμού
- Αυξημένος φόβος (τέρατα, το σκοτάδι, μην μείνει μόνο το παιδί κ.α.)
- Η «Μαγική σκέψη» (το παιδί πιστεύει ότι προκάλεσε το γεγονός ή ότι το γεγονός μπορεί να αναιρεθεί)
- Ξαφνική ή εντονότερη προσκόλληση σε φροντιστές και άγχος αποχωρισμού
- Επανεμφάνιση παλαιότερων συμπεριφορών (πιπίλισμα αντίχειρα, νυχτερινή ενούρηση κ.α.)
Παιδιά πρώιμης σχολικής ηλικίας 6-9 ετών
- Αυξημένη επιθετικότητα, θυμός και ευερεθιστότητα (σχολικός εκφοβισμός, τσακωμοί με συνομηλίκους κ.α.
- Κατηγορίες προς τον εαυτό για το γεγονός
- Κακή διάθεση
- Άρνηση ως προς το συμβάν
- Μειωμένη σχολική επίδοση, άρνηση για συμμετοχή στο μάθημα, προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης
- Ανησυχία για την σωματική υγεία και παράπονα για σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, πόνος στην κοιλιά κ.α.)
- Επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις
- Φόβος μελλοντικού τραυματισμού ή θανάτου αγαπημένων προσώπων
- Κλάμα
- Ανησυχίες για το ποιος ή πώς θα φροντίσει τα παιδιά σε περίπτωση θανάτου ή απώλειας φροντιστή
- Απόσυρση ή αποφυγή κοινωνικών αλληλεπιδράσεων ή δραστηριοτήτων που μέχρι πρότινος ήταν ευχάριστες για το παιδί
Παιδιά μέσης σχολικής ηλικίας 9-12 ετών
- Κλάμα
- Επιθετικότητα, ευερεθιστότητα, σχολικός εκφοβισμός
- Θυμός ή δυσαρέσκεια για το γεγονός
- Θλίψη, απομόνωση, απόσυρση
- Φόβος, άγχος, πανικός
- Άρνηση συναισθημάτων, αποφυγή συζήτησης για το γεγονός
- Κατηγορία προς τον εαυτό, ενοχή
- Αλλαγές στην όρεξη και τον ύπνο
- Ανησυχία για την σωματική υγεία και παράπονα για σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, πόνος στην κοιλιά κ.α.)
- Μειωμένη σχολική επίδοση, άρνηση για συμμετοχή στο μάθημα, προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης
- Επαναλαμβανόμενες σκέψεις και συζητήσεις σχετικά με το γεγονός
- Υπερβολικές εκφράσεις ανησυχίας και έντονη έκφραση ανάγκης για βοήθεια
-
Ανησυχία και άγχος για αγαπημένα πρόσωπα που σχετίζονται με το γεγονός ή για μελλοντικά γεγονότα
- Επιθυμία να συμμετέχουν σε δράσεις αλληλεγγύης, προσπαθώντας να βοηθήσουν αυτούς που έχουν πληγεί
Πρώιμη εφηβική ηλικία και εφηβεία 13-18 ετών
- Συναισθηματική αποφυγή και αποστασιοποίηση από τους φίλους και την οικογένεια
- Θυμός και δυσαρέσκεια ή απώλεια εμπιστοσύνης
- Κατάθλιψη, έκφραση αυτοκτονικών σκέψεων
- Πανικός, άγχος, ανησυχία για το μέλλον
- Αλλαγές στη διάθεση και ευερεθιστότητα
- Κατηγορία προς τον εαυτό, ενοχή
- Συμμετοχή σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου ή/και παράνομες συμπεριφορές
- Χρήση ουσιών ή πειραματισμός με ουσίες
- Μειωμένη σχολική επίδοση, άρνηση για συμμετοχή στο μάθημα, προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης
- Αλλαγές στην όρεξη και τον ύπνο
-
Επαναλαμβανόμενες σκέψεις και συζητήσεις σχετικά με το γεγονός
-
Ενσυναίσθηση για τους ανθρώπους που πλήττονται άμεσα από την καταστροφή, επιθυμία να καταλάβουν γιατί συνέβη το τραυματικό γεγονός
Όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να είναι τυπικές συναισθηματικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις στο τραύμα και σε γεγονότα απειλητικά για τη ζωή του ίδιου του παιδιού, της οικογένειάς του ή και άλλων αγαπημένων προσώπων. Αυτές τις αντιδράσεις τις βλέπουμε και από τον παρατεταμένο εγκλεισμό λόγω της πανδημίας, σε περιπτώσεις θανάτου φροντιστή ή άλλου αγαπημένου προσώπου, σε περιπτώσεις διαζυγίου, φυσικής καταστροφής, απώλειας οικίας και σε άλλες περιπτώσεις όπου το παιδί αδυνατεί να διαχειριστεί το τραυματικό συμβάν, την πληροφορία που σχετίζεται με αυτό ή την δική μας δυσκολία στη διαχείριση της κρίσης.
Είναι σημαντικό ως γονείς, φροντιστές ή ειδικοί ψυχικής υγείας να είμαστε ενήμεροι και σε εγρήγορση για να κατανοήσουμε και να αντιληφθούμε τα παραπάνω σημάδια εγκαίρως. Έπειτα είναι εξίσου σημαντική η δική μας αποδοχή της δυσκολίας του παιδιού. Καλό θα ήταν να αποφύγουμε να μειώσουμε την σημασία του τραυματικού γεγονότος ή των επιπτώσεων αυτού, στην προσπάθειά μας να ανακουφίσουμε το παιδί.
- Πρωτότυπο: Caring for Kids After Trauma, Disaster and Death: A guide for parents and professionals, 2006
- Μετάφραση • Απόδοση Κειμένου για τα Ελληνικά: Χριστίνα Σκλαβενίτη
